Ik zie mijn kippen, die normaal hele dagen buiten aan het scharrelen zijn, de hele ochtend al niet. Terwijl ik werk, zijn ze altijd in mijn ooghoeken aanwezig. Maar nu mis ik de bewegingen van de witte vogels in mijn herfstige tuin. Ik trek een dikke jas aan en loop naar buiten. Bij het tuinhek komt één kip aanrennen. Snavel naar voren, vleugels strak naar achteren, en pootjes die sneller bewegen dan ik kan waarnemen. Zij is in ieder geval gezond.
In het hok zit de andere kip. Ze ligt stil op haar nest en beweegt nauwelijks. Ze kijkt op als ik dichterbij kom, maar maakt geen aanstalten om weg te lopen. Prooidieren laten hun zwakte pas zien als het echt niet anders kan. In de natuur zijn zieke dieren kwetsbaar en doen ze zo lang mogelijk alsof. Als een kip zichtbaar ziek is, is het meestal al te laat. Ik denk dat dit diertje het eind van de dag niet haalt. Om haar stervensproces niet te verstoren, laat ik de kip in haar hok. Ik loop stilletjes weg en laat mijn telefoon met camera achter.
Rouw bij dieren is een groeiend onderzoeksgebied. Filosofe Susana Monsó heeft zich verdiept in comparative thanatology – de studie van hoe dieren dood en sterven ervaren. In haar boek What Ants and Orcas Can Teach Us About Death schrijft ze over Tahlequah, een orka die 17 dagen haar dode jong met zich meedroeg. “Ik denk niet dat het vergezocht is om te veronderstellen dat dit een voorbeeld van rouw is. Rouw is een emotioneel proces waarin men leert omgaan met het verlies van een ander individu. En dat lijkt precies te zijn wat deze moeders doen,” aldus Monsó.
Jane Goodall zag tijdens haar onderzoek naar chimpansees moeders die dagenlang een gestorven jong bij zich dragen. Ook jonge chimpansees die hun moeder verliezen tonen diepe rouw: ze trekken zich terug, weigeren voedsel of sterven aan wat als een gebroken hart omschreven kan worden.
De verwerking van rouw is bij mensen omgeven door rituelen. Rituelen bieden afsluiting en helpen verlies te verwerken. Bij dieren, zoals chimpansees en orka’s, kan het vasthouden van een overleden jong of het observeren van het lichaam een manier zijn om de realiteit van het verlies te accepteren.
Begrafenissen, waarbij mensen samen rouwen, versterken sociale banden. Een wake zoals we die bij mensen kennen, is ook bij dieren waargenomen: olifanten keren terug naar de overblijfselen van een familielid, kraaien en raven verzamelen zich rond een dode soortgenoot. Troost vinden in sociale interactie is niet alleen menselijk. Bavianen laten bijvoorbeeld meer vlooigedrag zien na het overlijden van een familielid, waardoor hun stresshormonen afnemen.
De video die mijn telefoon maakte, toont een rouwende kip. Ze gaat naar haar zieke soortgenoot, raakt haar zachtjes aan met haar snavel, en gaat naast haar zitten. Ze blijven zo urenlang samen, zelfs nadat het zieke kipje is overleden.